Απόσπασμα από ανέκδοτο έργο του Βασίλη Κόϊου – με επιμέλεια & συμβολή του Στράτου Βασιλόπουλου
Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από την ανέγερση του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου στο Ανταρτικό, τιμώμενη από κοινού από τις Μητροπόλεις Καστοριάς και Φλωρίνης την Κυριακή 22 Ιουνίου 2025, παρουσιάζεται μια συγκινητική μαρτυρία από τον φίλο και συμμαθητη μου, Βασίλη Κόϊο, απόδημο του χωριού, που ζει σήμερα στον Καναδά.
Η αφήγηση αυτή, βασισμένη σε προσωπικά βιώματα και ιστορική γνώση, προσφέρει ένα σπάνιο ταξίδι στη μνήμη, την πίστη και τη συνέχεια της κοινότητας του Ανταρτικού – του άλλοτε Ζέλοβου.
Βασίλης Κόϊος – Μαρτυρία από Τορόντο, Καναδά
«Η καρδιά της παλιάς ζωής του χωριού μας χτυπούσε πάντα γύρω από την Εκκλησία. Οι κάτοικοί του, βαθιά θρησκευόμενοι, κράτησαν άσβεστη τη φλόγα της Ορθοδοξίας και των εθίμων. Η πίστη ήταν τρόπος ζωής, όχι απλώς παράδοση.
Η πρώτη σωζόμενη εκκλησία της περιοχής, η Αγία Τριάδα, μαρτυρά παρουσία οικισμού ήδη από τα βυζαντινά χρόνια. Το παλιό Ζέλοβο θάφτηκε κυριολεκτικά από κατολίσθηση. Στο νέο χωριό, όπως δείχνουν τα αρχεία, ανεγέρθηκαν δύο εκκλησίες: ο Άγιος Νικόλαος (1715) και αργότερα ο Άγιος Αθανάσιος (1885).
Ο Άγιος Αθανάσιος λειτούργησε για ένα διάστημα με Βούλγαρο ιερέα. Μετά το 1913, η νέα ελληνική διοίκηση προχώρησε στην απομάκρυνση κάθε βουλγαρικού διακριτικού. Με την εισροή νέων οικογενειών, ο τότε δεσπότης Καστοριάς έδωσε την ευλογία να ανεγερθεί εκ νέου ο ναός του Αγίου Νικολάου, αυτή τη φορά με την πλήρη κάλυψη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.
Το 1924, με επικεφαλής τους ιερείς Παπαηλία και Παπαϊωάννη, τον δάσκαλο Νικόλαο Σιδέρη και τον μάστορα Ιωάννη Νανόπουλο, γκρεμίστηκε ο παλιός ναός και άρχισε η ανέγερση του νέου. Μέχρι τον Μάρατιο του 1925, ο ναός ήταν έτοιμος. Χτίστηκε με γρανίτη από τις τοποθεσίες “Κούλε” και “Σπερκοίτσα”, και ήταν διπλάσιος σε ύψος και έκταση.
Ο εσωτερικός διάκοσμος περιελάμβανε παλιές εικόνες, ξυλόγλυπτα, κηροπήγια και επιβλητικά εκκλησιαστικά σκεύη. Πολλές οικογένειες, τόσο ντόπιες όσο και απόδημοι στο Τορόντο, συνεισέφεραν οικονομικά. Ιδιαίτερα, η οικογένεια Ευθυμίου (Κοϊού) ενίσχυσε καθοριστικά τις εργασίες με δωρεές.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου, με ισχυρούς δεσμούς με το Πατριαρχείο, έφερε το όνομα ενός από τους πλέον τιμώμενους Αγίους στην Ορθόδοξη πίστη. Η ημέρα εορτής του, η 6η Δεκεμβρίου, ήταν και παραμένει κορυφαία για το χωριό μας.
Παρά τη φθορά του χρόνου και τις λεηλασίες (ιδίως στη δεκαετία του ’50), η μνήμη και η πίστη των κατοίκων μένουν ανεξίτηλες. Ο Άγιος Αθανάσιος, πλέον δευτερεύων και εγκαταλελειμμένος, χρησιμοποιείται μόνο για ταφικές λειτουργίες και κάποιες εορταστικές ημέρες.
Δεν υπάρχει μυστικό: η Εκκλησία υπήρξε πάντα το φως του Ανταρτικού. Και όσο εμείς τη θυμόμαστε και την τιμούμε, τόσο ζωντανεύει η ιστορία του τόπου μας.»
Το Ανταρτικό στη δίνη της Ιστορίας
Το Ανταρτικό, το άλλοτε Ζέλοβο, υπήρξε για πολλές δεκαετίες ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της περιοχής, με πληθυσμό που κάποτε ξεπερνούσε τους 4.000 κατοίκους. Η ιστορία του είναι πλούσια και πολυστρωματική, με πολλές σελίδες γραμμένες σε δύσκολους καιρούς.
Ανάμεσα στα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία του τόπου ήταν και η εποχή του Μακεδονικού Αγώνα. Το χωριό βρέθηκε στο επίκεντρο των εξελίξεων, με κατοίκους που συμμετείχαν και στήριξαν τον αγώνα για την ελληνική παρουσία στη Μακεδονία. Παρότι η εποχή αυτή ερμηνεύεται διαφορετικά ανά περιπτώσεις, αποτελεί αναμφίβολα μέρος της τοπικής ιστορικής ταυτότητας, με θυσίες, διλήμματα και μνήμη που διατηρείται.
Μέσα σε αυτή τη μεγάλη ιστορική δίνη γράφτηκαν και ανθρώπινες τραγωδίες. Ο παππούς μου (Στράτος ή Τράϊκος Βασιλόπουλος), από τον οποίο φέρω και το όνομά του, όταν τον συνέλαβαν αιχμάλωτο οι Βούλγαροι κομιτατζήδες, είχε εμπιστεύτηκε την πρώτη οικογένειά του ( τη σύζυγο και τα τρία παιδιά του) στην οικογενεια Τρεντου, για να προστατευτούν. Όταν επέστρεψε, μετά από μήνες, τους βρήκε όλους νεκρούς, θύματα της ισπανικής γρίπης του 1917. Σύμφωνα με μαρτυρίες, εκείνη τη χρονιά καταγράφηκαν πάνω από 70 θάνατοι στο χωριό μόνο μέσα σε λίγες εβδομάδες.
Σήμερα, η μνήμη του Ανταρτικού δεν περιορίζεται στον τόπο. Η δυναμική ομογένεια στο Τορόντο του Καναδά, που κατάγεται από το χωριό, αριθμεί περίπου 7.000 άτομα. Εκτός από την ενεργή παρουσία τους στις ενορίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, διατηρούν και ένα είδος γηροκομείου, έναν χώρο φροντίδας και τιμής για τους ηλικιωμένους του χωριού, σε μια μορφή διαρκούς σύνδεσης με την πατρίδα της καρδιάς τους.
Ένα κειμήλιο από τα παλιά
Ανάμεσα στα κειμήλια υπάρχει και μία σχετικά μικρή καμπάνα του 1910, με επιγραφή στην κυριλλική γραφή: δωρεά του Λάζο Ναούμοφσκι, καταγόμενου από το χωριό Ζελεβο . Σύμφωνα με μαρτυρίες, η καμπάνα αυτή βρισκόταν αρχικά στον παλαιότερο ναό του Αγίου Αθανασίου (εκκλησία νεκροταφείου), και μεταφέρθηκε στο νέο ναό του Αγίου Νικολάου για να διασωθεί.
Κατασκευασμένη στα περίφημα χυτήρια ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΣΧΑΛΗ της Θεσσαλονίκης, αποτελεί σήμερα ένα βουβό αλλά πολύτιμο τεκμήριο της ιστορικής συνέχειας του χωριού και της πολύτροπης πολιτιστικής του ταυτότητας.
Οι εικόνες της μνήμης που μιλούν
Τη μαρτυρία πλαισιώνουν:
φωτογραφίες από τις αρχές του 20ού αιώνα (1916),
Φωτογραφίες από τον περίοπτο ναό με το εσωτερικό του και το επιβλητικό καμπαναριό του, όπως είναι σήμερα,
καθώς και η φωτογραφία της ιστορικής καμπάνας, που αποτυπώνει διακριτικά τη μνήμη εκείνων που πρόσφεραν και δεν ξεχάστηκαν.
Επιμέλεια – συμβολή: Στράτος Βασιλόπουλος
Εκκλησιαστικό – Ιστορικό Αφιέρωμα με αφορμή την επέτειο της 22/6/2025
