Γράφει ο Αντώνης Μάριος ΠαΠαγιώτης
Η πρόσφατη δημοσιοποίηση της ιστορίας του Pierre Cousein, ενός 48χρονου άνδρα από τη Λιλ της Γαλλίας που επέλεξε να υποβληθεί σε ιατρικώς υποβοηθούμενη ευθανασία στο Βέλγιο, επαναφέρει στο δημόσιο προσκήνιο το ζήτημα του τέλους της ζωής ως μιας συνειδητής και οργανωμένης διαδικασίας. Ο ίδιος μιλά με γαλήνη για τη συνειδητή πορεία προς τον θάνατο, περιγράφοντας ένα αίσθημα αυξημένης ζωτικότητας καθώς η ζωή τείνει προς την ολοκλήρωσή της. Από τις αφηγήσεις του αναδεικνύεται η ανάγκη το πέρασμα προς το τέλος να βιώνεται σε ένα πλαίσιο νοήματος, σχέσης και ελευθερίας.
Το τελευταίο διάστημα πληθαίνουν οι ειδήσεις για περιπτώσεις ευθανασίας στην Ευρώπη, γεγονός που καταδεικνύει ότι το αίτημα για έναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης του θανάτου εντείνεται. Η συζήτηση δεν περιορίζεται πλέον στα νομοθετικά όρια ή στις ιατρικές ενδείξεις, αλλά αγγίζει βαθύτερα ερωτήματα για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την αυτονομία και τη διαχείριση της φθοράς.
Η εμπειρία του Cousein προσφέρει μια μαρτυρία της διαδρομής προς το τέλος, όπου η απώλεια της αυτονομίας του σώματος συνοδεύεται από την προσπάθεια διατήρησης της υποκειμενικότητας. Η σταδιακή φθορά δεν επηρεάζει μόνο τη σωματική υπόσταση, αλλά διαρρηγνύει την εμπειρία της ενότητας του εαυτού. Η εξάρτηση του σώματος από τη φροντίδα άλλων ανασύρει άγχη που συνδέονται με την απώλεια ελέγχου και τις πρώιμες εμπειρίες ευαλωτότητας. Το σώμα, άλλοτε τόπος δράσης και επιθυμίας, μεταβάλλεται σε σώμα-αντικείμενο, αποξενωμένο από την ενεργό υποκειμενική του βίωση.
Ο άνθρωπος αυτός δεν άφησε το τέλος να έρθει παθητικά, αλλά στάθηκε απέναντί του με επίγνωση και επιλογή. Μέσα από πράξεις σύνδεσης και συμβολισμού, όπως οι τελευταίοι του περίπατοι στη φύση, η φροντίδα για τη γάτα του και η μέριμνα για τους φίλους και την οικογένειά του, συγκροτεί έναν προσωπικό αποχαιρετισμό στον κόσμο. Η διαδικασία αυτή παραπέμπει σε εργασία πένθους σε πρώτο πρόσωπο, όπου το τέλος δεν αφήνεται στη σιωπηλή διάβρωση αλλά αναγνωρίζεται και ενσωματώνεται ως μέρος της διαδρομής.
Η καταγραφή καθημερινών τελετουργιών δεν μπορεί να ιδωθεί απλώς ως άμυνα απέναντι στον φόβο. Λειτουργεί ως προσπάθεια να προσδοθεί μορφή σε ένα άμορφο άγχος, να οργανωθεί η εμπειρία της αποχώρησης μέσα σε δεσμούς και νοήματα. Η φράση του Cousein, «θα πεθάνω σε δύο μέρες, αλλά δεν έχω νιώσει ποτέ τόσο ζωντανός», δεν αποτυπώνει μόνο υπαρξιακή διαύγεια. Αντανακλά τη στιγμή κατά την οποία το υποκείμενο έρχεται σε άμεση επαφή με το ανείπωτο στοιχείο του τέλους και εγκαταλείπει την ψευδαίσθηση της ατέρμονης συνέχειας.
Το γεγονός ότι η ζωή γίνεται εντονότερη όσο πλησιάζει το τέλος μπορεί να συνδεθεί με την κατάρρευση των φαντασιακών μηχανισμών που επιτρέπουν στον άνθρωπο να απομακρύνεται από τη συνειδητότητα του θανάτου. Χωρίς τις αναβολές και τις φαντασιώσεις μιας αόριστης συνέχειας, η ύπαρξη βιώνεται με μεγαλύτερη αμεσότητα.
Η επιλογή να αναζητήσει την ευθανασία στο Βέλγιο υπαγορεύεται από το γεγονός ότι στη Γαλλία η ιατρικά υποβοηθούμενη διακοπή της ζωής δεν έχει ακόμη θεσμοθετηθεί. Αντίστοιχα, στην Ελλάδα, όπου το θέμα του τέλους της ζωής διαπλέκεται βαθιά με τη χριστιανορθόδοξη κοσμοαντίληψη, η ευθανασία παραμένει εκτός νομικού πλαισίου και κοινωνικού διαλόγου. Η Ορθόδοξη παράδοση, με τη βαρύνουσα θεολογική της προσέγγιση στο ζήτημα του θανάτου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, επηρεάζει καθοριστικά την κοινωνική και πολιτική στάση, αποδίδοντας στο τέλος μια πνευματική και ηθική διάσταση που δυσκολεύεται να συμβιβαστεί με την ιδέα της ενεργού διακοπής της ζωής.
Το ερώτημα που αναδύεται αφορά την ετοιμότητά μας να αναγνωρίσουμε το τέλος της ζωής όχι αποκλειστικά ως απώλεια, αλλά και ως κρίσιμη διαδικασία που απαιτεί φροντίδα, συνοχή και σεβασμό. Κάθε περίπτωση παραμένει μοναδική και κάθε απόφαση διαμορφώνεται μέσα σε ένα πλέγμα προσωπικών βιωμάτων, σχέσεων και αξιών. Η αναγνώριση της περατότητας μπορεί να επιτρέψει τη διαμόρφωση στάσεων που τιμούν την επιθυμία για ζωή, την ανάγκη για αξιοπρέπεια και τον σεβασμό απέναντι στο πέρας της ύπαρξης.
