Η δωρεά οργάνων συνιστά πράξη βαθιάς ανθρωπιάς και ταυτόχρονα ένα ψυχικό γεγονός που επαναπροσδιορίζει το πένθος, τη μνήμη και τη σχέση με το σώμα. Η στιγμή κατά την οποία μια οικογένεια ακούει την καρδιά του απολεσθέντος παιδιού της να χτυπά στο στήθος ενός άλλου παιδιού μετατρέπει τη βιολογική συνέχεια σε συμβολική παρουσία. Ο Freud (1917/1957) περιέγραψε το πένθος ως διαδικασία αποδέσμευσης της ψυχικής ενέργειας από το χαμένο αντικείμενο, ώστε το Εγώ να επανακτήσει την ακεραιότητά του. Στην περίπτωση της δωρεάς, η αποδέσμευση λαμβάνει τη μορφή μετατόπισης, καθώς το χαμένο αντικείμενο επιβιώνει μέσα από το σώμα ενός άλλου και η απώλεια αποκτά διάρκεια.
Η εμπειρία των γονέων του δότη αναμορφώνει τη συνήθη κατανόηση του θανάτου. Το σώμα του παιδιού αποκτά έναν νέο ρόλο, μετατρεπόμενο από σημείο τέλους σε φορέα ζωής. Η πράξη αυτή επιτρέπει την ψυχική αναδιοργάνωση του πένθους, καθώς ο δεσμός με το χαμένο πρόσωπο διατηρείται μέσα από τη μεταβολή της μορφής του. Η Klein (1940) υπογράμμισε ότι η ικανότητα για πένθος προϋποθέτει την εσωτερική αποδοχή της απώλειας και τη δυνατότητα να παραμένει η αγάπη ενεργή χωρίς εξάρτηση από το αντικείμενο.
Η ψυχοδυναμική προσέγγιση της μεταμόσχευσης φωτίζει τη λειτουργία του μεταβατικού αντικειμένου, όπως την περιέγραψε ο Winnicott (1963). Η καρδιά λειτουργεί ως συμβολικό πέρασμα ανάμεσα σε δύο οικογένειες, συνδέοντας το παρελθόν της απώλειας με το μέλλον της ελπίδας. Το όργανο παύει να ανήκει σε ένα μόνο σώμα και εγκαθίσταται σε μια κοινή περιοχή σχέσης. Εκεί συγκροτείται μια μορφή συγγένειας που θεμελιώνεται στη συμβολική συνύπαρξη και επιτρέπει στους γονείς να νοηματοδοτήσουν την απώλεια, καθώς ο ήχος της καρδιάς γίνεται μαρτυρία ότι η αγάπη διατηρεί τη ζωντάνια της μέσα από τη συνέχεια του άλλου.
Η πράξη της δωρεάς οργάνων υπερβαίνει το ιατρικό της πλαίσιο και εντάσσεται στην υπαρξιακή οικονομία του νοήματος, όπου ο θάνατος αποκτά δημιουργική διάσταση και το σώμα μετατρέπεται σε φορέα διαμεσολάβησης ανάμεσα σε ζωές. Σύμφωνα με την Kübler-Ross (1969), το στάδιο της αποδοχής εκφράζει ενεργητική διαδικασία ανασύνθεσης του δεσμού, στην οποία η συνέχεια ενσωματώνεται ως νέα μορφή σχέσης. Ο χτύπος της καρδιάς καθίσταται αναδιαμορφωτής της αγάπης, ένα σημείο αναφοράς ότι η ζωή παραμένει κοινό αγαθό, διαρκώς μεταβιβαζόμενο μέσα από την πράξη της προσφοράς.
Η μεταμοσχευμένη καρδιά ορίζει ένα όριο ανάμεσα στην ύλη και στο συναίσθημα, στο πένθος και στη λύτρωση. Ο ρυθμός της συντίθεται από δύο υπάρξεις που συμπορεύονται και αποκαλύπτει ότι η ψυχή μπορεί να παραμένει ενεργή μέσα στον κύκλο της ζωής. Το σώμα, που άλλοτε όριζε την τελική απώλεια, μετατρέπεται σε φορέα συνέχειας και αναγέννησης. Η δωρεά οργάνων αποτελεί πράξη ψυχικού και ηθικού μετασχηματισμού, όπου η απώλεια αποκτά μορφή παρουσίας και ο χτύπος της καρδιάς υπενθυμίζει ότι η αγάπη επιβιώνει μέσα από την προσφορά.
Αναφερόμενη βιβλιογραφία
Freud, S. (1957). Mourning and melancholia (J. Strachey, Trans.). In The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. 14, pp. 243–258). Hogarth Press. (Original work published 1917)
Klein, M. (1940). Mourning and its relation to manic-depressive states. International Journal of Psychoanalysis, 21, 125–153.
Kübler-Ross, E. (1969). On death and dying (1st ed.). London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203010495
Winnicott, D. W. (1963). Transitional objects and transitional phenomena: A study of the first not-me possession. International Journal of Psychoanalysis, 34, 89–97.
*Αντώνης-Μάριος ΠαΠαγιώτης, e-κοδόμος.
Δόκιμος Ψυχολόγος / Υπό διαμόρφωση Ψυχοθεραπευτής – σε μακρά θεραπεία με την ακαδημαϊκή κοινότητα
Ο ίδιος, κινείται μεταξύ ετερόκλητων ακαδημαϊκών και επαγγελματικών πεδίων, με σταθερό προσανατολισμό στην ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία. Η εμπειρία του στον ανθρωπιστικό τομέα αποδεικνύεται μετασχηματιστική, ενώ η ενεργή του παρουσία στον χώρο της επικοινωνίας, του πολιτικού και ψηφιακού μάρκετινγκ συνεχίζει να τροφοδοτεί τις συνθετικές του αναζητήσεις. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στις ψυχολογικές, κοινωνικές και πολιτισμικές επιπτώσεις των τεχνολογικά διαμεσολαβημένων αλληλεπιδράσεων.
